Թուրքիայի նախագահը կատարում է իր քաղաքական կարիերայի ամենավտանգավոր քայլը. նա փորձում է իր կողմը գրավել քրդական փոքրամասնությանը, որպեսզի վերջ դնի երկրի պատմության ամենաերկար հակամարտություններից մեկին և պահպանի իր անկայուն քաղաքական դիրքը, գրում է Politico-ն։

Ծրագրի էությունն այն է, որ քաղաքական ապագա տրամադրվի արգելված Քրդստանի բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանին, որը ցմահ բանտարկություն է կրում Իմրալի կղզում և տասնամյակներ շարունակ համարվել է հանրության թիվ 1 թշնամի։ Շատ տարիներ անց առաջին անգամ Օջալանն ինքը տեսաուղերձով հանդես է եկել՝ հայտարարելով, որ ՔԲԿ-ն հրաժարվել է անկախ պետության համար պայքարից և պատրաստ է ամբողջությամբ վայր դնել զենքերը։ Զենքի առաջին խմբաքանակները պետք է հանձնվեն առաջիկա օրերին Իրաքի Սուլեյմանիե քաղաքում։ 

Ինչո՞ւ է Էրդողանը անում դա

2024 թվականի քաղաքային ընտրություններում ցավալի պարտությունից հետո, այդ թվում՝ հիմնական պահպանողական շրջանների կորստից հետո, Էրդողանը կորցրել է իր ավանդական աջակցության մեծ մասը: Ընդդիմության դեմ զանգվածային ճնշումների ֆոնին (Ստամբուլի քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուն ձերբակալվել է, իսկ ընդդիմադիր քաղաքապետերը ձերբակալվում են ամբողջ երկրում), նախագահը հուսահատորեն կարիք ունի նոր սոցիալական բազա ստեղծելու: Խաղադրույքը դրված է քրդերի վրա, որոնք կազմում են Թուրքիայի բնակչության մոտ 15-20%-ը: 

Սակայն այս քայլը հսկայական ռիսկ է պարունակում. թուրքերի ճնշող մեծամասնությունը ավանդաբար Քրդական բանվորական կուսակցությանը (ՔԲԿ) համարում է ահաբեկիչներ, իսկ Օջալանին՝ մարդասպան, մինչդեռ քրդերը խորապես կասկածամիտ են կառավարության նկատմամբ տասնամյակներ տևած ճնշումներից և ձախողված խաղաղության նախաձեռնություններից հետո։ 

Նոր համաձայնագիր Օջալանի հետ

Դատավարության գլխավոր դեմքը ծայրահեղ ազգայնականների առաջնորդ Դևլեթ Բահչելին է եղել՝ Էրդողանի հին դաշնակիցը։ 2007 թվականին նա կոչ է արել Օջալանին մահապատժի ենթարկել, իսկ հիմա ինքն է առաջարկել ելույթ ունենալ խորհրդարանում՝ պայմանով, որ Քրդական բանվորական կուսակցությունը (ՔԲԿ) լիովին զինաթափվի։ Դրան հաջորդել է Օջալանի բարձրաձայն հայտարարությունը, որը կոչ է արրել զինյալներին վայր դնել զենքերը և հայտարարել կազմակերպության ինքնալուծարման մասին։ 

Մայիսի 12-ին Քրդական բանվորական կուսակցությունը (PKK) պաշտոնապես հայտարարել է զինված պայքարի ավարտի մասին՝ իր «պատմական առաքելությունը» համարելով կատարված։ Սակայն սա քրդերի շրջանում ոգևորություն չի առաջացրել։ Մարդու իրավունքների պաշտպան Նուրջան Բայսալը ընդգծում է, որ հայտարարություններում չի նշվել քրդերի մշակութային, լեզվական կամ վարչական իրավունքները։ «Քրդական քաղաքների բնակիչների համար սա խաղաղության գործընթաց չէ, այլ պարզապես ՔԲԿ-ն անհետացնելու փորձ է՝ առանց խնդրի էությունը փոխելու», - ասում է նա։ 

Վստահություն և կասկածամտություն

Անվստահությունը սնուցվում է անցյալի փորձով. Էրդողանի նախորդ խաղաղության նախաձեռնությունները ձախողվել են, իսկ նոր քայլերը զուգորդվում են աշխարհիկ ընդդիմության նկատմամբ կոշտ ճնշումների հետ։ «Անհնար է խոսել ժողովրդավարության մասին, եթե ընտրված քաղաքապետերը բանտում են, իսկ դատական ​​համակարգի անկախությունը կասկածելի է», - ասում է քաղաքական մեկնաբան Իփեկ Օզբեյը։ 

Նույնիսկ նախագահի դաշնակիցների շրջանում այս հարցում միասնականություն չկա. շատերը նախընտրում են հրապարակավ չխոսել՝ գիտակցելով, թե որքան «պայթյունավտանգ» է այս թեման թուրքական հասարակության համար։

Նպատակը նոր սահմանադրությո՞ւնն է։

Դիտորդները կարծում են, որ Էրդողանի իրական նպատակը ոչ այնքան երկարաժամկետ խաղաղությունն է, որքան իր իշխանության ամրապնդումը: Արդեն խոսվում է սահմանադրության փոփոխության մասին՝ նախագահին հնարավորություն տալ երկարաձգել իր լիազորությունների ժամկետը և ըստ էության, դառնալ ցմահ առաջնորդ: Դրա համար նրան կարող են անհրաժեշտ լինել խորհրդարանի քուրդ պատգամավորների ձայները։ 

«Էրդողանը կարող է ցանկացած թեմա օգտագործել իր սեփական շահի համար և քրդական հարցը բացառություն չէ», - կարծում է Բայսալը: Միակ հարցն այն է, թե արդյոք քրդերն իրենք պատրաստ են վստահել իշխանություններին և աջակցել գործարքին: 

Հիմնական հարցն այն է, թե ինչ են ուզում քրդերը

Ինչպես նշում է Դեմոկրատական ​​կուսակցության խմբակցության փոխնախագահ Սեզաի Թեմելլին, քրդական հարցը և Թուրքիայի ժողովրդավարացումը անբաժանելիորեն կապված են։ «Մենք չենք զարմանա, եթե ինչ-որ մեկը օգտագործի քրդական քարտը իշխանությունը պահելու համար, բայց մենք կարծում ենք, որ այս հարցը պետք է լուծվի ընտրական հաշվարկներից դուրս», - ասում է նա։ 

Ի վերջո, չնայած Էրդողանի ռիսկային «քրդական համախմբմանը», գործընթացի ճակատագիրը, կարծես, կախված է ոչ այնքան նրանից, որքան այն բանից, թե արդյոք քրդերը հավատում են կառավարության խոստումներին և տեսնում են դրանում երկար սպասված խաղաղության իրական հնարավորություն։