Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև վերջին շաբաթներին սրվող դիվանագիտական հակամարտությունը վկայում է Կովկասում Կրեմլի ազդեցության զգալի նվազման մասին և հնարավորություն է տալիս այլ մրցակից տերությունների՝ ուժեղացնելու իրենց ներկայությունը տարածաշրջանում։ Այս մասին գրում է ամերիկյան վերլուծական կենտրոն Stratfor-ը։ 

Վերջին օրերին Բաքուն և Մոսկվան փոխանակվել են «ակն ընդ ական» սկզբունքով, որն ավելի է թուլացրել նրանց հարաբերությունները։ Լարվածության առաջին ալիքը արձանագրվեց հունիսի 27-ին, երբ Ռուսաստանի իշխանությունները ձերբակալեցին տասնյակ ադրբեջանցիների՝ մեղադրելով նրանց 2001-2011 թվականների չբացահայտված բռնի հանցագործությունների մեջ։ Կալանավայրում մահացել են երկու ձերբակալվածներ։ Ի պատասխան՝ Բաքուն հունիսի 29-ին չեղարկել է ռուսական մշակութային միջոցառումները և երկու միջկառավարական հանդիպումներ։ 

Հունիսի 30-ին Ադրբեջանի ոստիկանությունը խուզարկել է ռուսական պետական «Sputnik» գործակալության գրասենյակները՝ գործունեությունը չդադարեցնելու համար։ Ձերբակալվել են յոթ աշխատակից, որոնցից երկուսը՝ պաշտոնապես։ Նրանց մեղադրել են լրտեսության, խարդախության և ապօրինի ֆինանսավորման մեջ։ 

Հաջորդ օրը ևս ութ ռուսաստանցի ձերբակալվել է՝ թմրամիջոցների շրջանառության և կիբերհանցագործությունների մեղադրանքով։

Ի պատասխան հուլիսի 1-ին Մոսկվան կարճ ժամանակով ձերբակալել է Ուրալի շրջանում ադրբեջանական սփյուռքի առաջնորդին և Վորոնեժում ապրող ազդեցիկ գործարարի։

Նույն օրը Բաքուն հայտարարել է, որ հունիսի 27-ի դեպքի հետևանքով մահացած երկու եղբայրների դիահերձումը վկայում է խոշտանգումների մասին։ Ադրբեջանի դատախազությունը հետաքննություն է սկսել՝ «Ռուսաստանի իրավապահների կողմից ադրբեջանցիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի և դիտավորությամբ սպանության գործով»։ 

Հուլիսի 1-2-ը երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունները կանչեցին միմյանց դեսպաններին՝ պաշտոնական բողոք հայտնելու համար։ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հուլիսի 2-ին զգուշացրեց իր քաղաքացիներին՝ «մանրակրկտորեն վերանայել Ադրբեջան մեկնելու ծրագրերը»։ 

Այս ճգնաժամը ցույց է տալիս Բաքվի և Մոսկվայի միջև կապերի խզումը, որոնց բարդ հարաբերությունները վատթարացել են 2024 թվականի վերջից ի վեր։ Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր Ռուսաստանը զգալի ազդեցություն է ունեցել Ադրբեջանի վրա՝ այն դիտարկելով որպես Կովկասում իր ավելի լայն ազդեցության ոլորտի մի մաս՝ շնորհիվ զգալի քաղաքական, տնտեսական, ռազմական, մշակութային և այլ լծակների։ 

Այնուամենայնիվ Ադրբեջանի՝ որպես անկախ պետություն հռչակվելուց ի վեր, Բաքուն ձգտել է Ռուսաստանին հեռու պահել իրենից, այդ թվում՝ դուրս գալով Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից (ՀԱՊԿ) և երբեք չմիանալով Եվրասիական տնտեսական միությանը։ 

Վերջին տարիներին Բաքուն փորձել է հավասարակշռել Մոսկվայի այլ երկրների հետ հետ սերտ կապերը՝ այդ թվում Թուրքիայի, մի շարք եվրոպական երկրների, Միացյալ Նահանգների և Չինաստանի հետ աճող հարաբերությունների հետ՝ հիմնականում օգտագործելով նավթի և գազի աճող արտահանողի իր կարգավիճակը։ 

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունից հետո Ռուսաստանը, որը պատմականորեն աջակցել է Հայաստանին Ադրբեջանի հետ տասնամյակներ շարունակվող մրցակցության մեջ, կարծես թե հրաժարվել է իր նախկին քաղաքականությունից՝ հօգուտ Բաքվի հետ կապերի խորացման։ Սա գագաթնակետին է հասել Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի 2024 թվականի օգոստոսին Բաքու կատարած այցի ժամանակ, որը նրա առաջին այցն է եղել այնտեղ վեց տարվա ընթացքում։ 

Սակայն Պուտինի այցը և էներգետիկ ու ռազմական կապերի ամրապնդման ջանքերը չեն խանգարել Ադրբեջանին ընդլայնել կապերը այլ տերությունների, մասնավորապես՝ Թուրքիայի հետ, որը կայուն կերպով մեծացրել է իր ազդեցությունը Կովկասում, մասնավորապես՝ Ադրբեջանում՝ հաշվի առնելով նրա՝ որպես գերազանցապես թյուրքական պետության կարգավիճակը: Բաքվի և Մոսկվայի միջև հարաբերությունները վատթարացել են 2024 թվականի դեկտեմբերին, երբ ռուսական ուժերը սխալմամբ խոցել են Ղազախստանում վթարի ենթարկված ադրբեջանական ուղևորատար ինքնաթիռը, որի հետևանքով զոհվել է 38 մարդ: Ռուսաստանը երբեք պաշտոնապես չի ստանձնել միջադեպի պատասխանատվությունը և դիվանագիտական ​​​​հակառակության ֆոնին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը չի մասնակցել մայիսի 9-ին Ռուսաստանի Հաղթանակի օրվա մեծ տոնակատարություններին: 

2022 թվականի օգոստոսին երկու երկրների պետական ​​ընկերությունները համաձայնել են ռուսական բնական գազ արտահանել Ադրբեջան, ինչը օգնել է Մոսկվային նոր շուկաներ գտնել այն բանից հետո, երբ Եվրոպան կրճատել է ռուսական գազի գնումները այդ տարի Ուկրաինայում պատերազմի ֆոնին, մինչդեռ Բաքուն ամրապնդել է ներքին էներգետիկ կարիքները բավարարելու իր կարողությունը՝ ազատելով ռեսուրսներ Եվրոպային մատակարարելու համար։ 

Հուլիսի 1-ին ադրբեջանական «Մինվալ» լրատվամիջոցը հրապարակել է այն, ինչն ըստ իր պնդման՝ «գրավոր վկայություններ, աուդիոձայնագրություններ և տեխնիկական մանրամասներ» է եղել, որոնք նոր ապացույցներ են ներկայացրել այն ​​մասին, որ ռուսական ուժերը 2024 թվականի դեկտեմբերի 25-ին խոցել են «Ադրբեջանական ավիաուղիների» 8243 չվերթի ինքնաթիռը։ 

Չհաստատված հաղորդագրությունները ենթադրում են, որ ինքնաթիռը խփելու հրամանին անմիջականորեն մասնակցել է ոչ միայն տեղական հակաօդային պաշտպանության ստորաբաժանումը, այլև Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը։ 

Ռուսաստանի թուլացող ազդեցությունը Կովկասում հնարավորություն է տալիս արտաքին ուժերին մեծացնել իրենց ազդեցությունը, հատկապես, եթե Բաքվի և Մոսկվայի միջև հարաբերությունները շարունակեն վատթարանալ։ Իհարկե, երկու կողմերն էլ ունեն խթաններ հակամարտությունը թուլացնելու համար։ 

Ադրբեջանի համար Ռուսաստանի հետ ավելի թշնամական հարաբերությունները կարող են հանգեցնել նրան, որ Մոսկվան վերսկսի մրցակից Հայաստանին ռազմական և այլ աջակցություն և/կամ ակտիվացնի ասիմետրիկ միջոցառումները, ինչպիսիք են առևտրային սահմանափակումները և կիբեռհարձակումները՝ Բաքվի կառավարության վրա ճնշում գործադրելու համար։ 

Արդյունքում Ալիևի մինչ այժմ կատարած գործողությունները ցույց են տվել, որ նա ավելի շատ հետաքրքրված է իրավիճակն օգտագործել իր ներքին քաղաքական վերահսկողությունը ամրապնդելու համար, քան Ռուսաստանին նյութական վնաս հասցնելով։ 

Ռուսաստանի համար Ադրբեջանի հետ ավելի լարված հարաբերությունները կարող են Բաքվին դրդել իրականացնել Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծման վաղեմի ծրագիրը, որը կապում է մայրցամաքային Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ, ինչը կարող է մեծացնել Անկարայի ազդեցությունը Կովկասում՝ ստեղծելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև ցամաքային միջանցք։ 

Ռուսաստանը նաև ռիսկի է դիմում կորցնելու Ադրբեջանի միջով անցնող կարևոր միջանցքը, որը թույլ է տալիս շրջանցել Արևմուտքի պատժամիջոցները և առևտուր անել Իրանի հետ։

Սակայն նույնիսկ եթե երկու կողմերն էլ նվազեցնեն ներկայիս լարվածությունը, ապա հակամարտությունը ցույց է տալիս Ռուսաստանի ազդեցության աճող կորուստը Կովկասում, քանի որ Երևանը որևէ նշան չի ցույց տալիս իր արտաքին քաղաքականության ավելի լայն վերակողմնորոշումից հրաժարվելու և Մոսկվայից կախվածությունը նվազեցնելու համար։ 

Ավելին, չնայած Վրաստանի իշխող կուսակցությունն ունի ռուսամետ հակում, այն նաև ցանկություն է հայտնել հավասարակշռել կապերը Ռուսաստանի և այլ երկրների հետ, չնայած երկրի բնակչությունը ընդհանուր առմամբ հակառուսական է, ինչը սահմանափակում է Կրեմլի ազդեցությունը։ 

Այս իրողությունները նշանակում են, որ, հատկապես եթե Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև հակամարտությունը խորանա՝ տարածաշրջանից դուրս գտնվող երկրները ավելի մեծ հնարավորություններ կունենան շահագործելու Ռուսաստանի ազդեցության կորուստը, հատկապես այն դեպքում, երբ Կրեմլը շարունակում է կենտրոնացած մնալ Ուկրաինայի պատերազմի վրա։ 

Թուրքիան ունի հաղթելու ամենամեծ հնարավորությունները, հատկապես հաշվի առնելով Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու նրա քայլերը: Սակայն Եվրամիությունը, որն ավելի ու ավելի է դիտարկում Ադրբեջանին որպես էներգիայի հիմնական աղբյուր և Միացյալ Նահանգները, որը Բաքվին համարում է Իրանին զսպելու օգտակար գործընկեր, նույնպես կարող են շահել: 

Չինաստանը նաև հնարավորություն կունենա ամրապնդել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում՝ հիմնվելով Ալիևի 2025 թվականի ապրիլին Պեկին կատարած պետական ​​այցի ընթացքում ձեռք բերված համապարփակ ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրի վրա։